Törenlerin modernleşmeyle ilintisi üzerinde durmak gerekir. Zira törenler, modern insan tarafından bir modernlik simgesi olarak anlamlandırılmakta… Örneğin, bir anıt önünde saygı duruşunda bulunmak modernlik iken; geçmişteki insanların sunaklar yapması ilkelliktir. Modern insan, ilkel toplumların zihinsel açıdan yeterince gelişmemiş olduğunu düşünür… Çünkü ilkel toplumlar, yeterince bilimsel değildir. Olmayacak inanışları vardır. Gülünç ayinler düzenlerler mesela… Ya da giysileri yeterince “modern” değildir.
Modern insanlar, bugün uyguladıkları törenlerin “ilkel” toplumların farklı bir versiyonu olduğunu kabul etmezler. Ancak David Kertzer gibi araştırmacılar bugünkü toplumların ‘ayinsellikte’, ilkel denen toplumlardan hiç geri kalmadığı görüşündedir. Modern siyasal iktidarlar ve gücü ele geçirmek isteyen grupların ayinden bolca yararlandığı düşünülmektedir (Özbudun, 1997: 26).Tek farkla, tören “doğa-üstü bağıntılarından arındırılarak sekülerleştirilmiş” ve modern devletlerde, meşrulaştırıcı işlevini sürdürmüştür (Özbudun, 1997: 159). Dolayısıyla, bir kez daha zihinsel anlamda çok geliştiği düşünülen modern insanın, hala küçümsediği ilkel düşüncelerin ötesine geçemediği açıktır.
R.A.Rappaport, Folklore Cultural Performances and Popular Entertaintments adlı kitabında bir ayinde bulunması gereken özelliklere yer verir. Ona göre bir ayinde “standartlaşmış davranış biçimi” olmalı, ve bu davranışlar her törende “tekrarlanmalı”dır. Ayinler, yenileşmeye “kapalı”dır. “Duygu yüklü semboller” kullanılarak, araçsallaştırmaları söz konusudur. Katılımcılar yüz yüzedir. Yeniden canlandırma, saygı ve sadakate dayalı düzen söz konusudur. Bu özellikler düşünüldüğünde, modern törenlerin özellikleri pek de farklı görünmez insanın gözüne… Okullardaki törenleri düşünelim mesela. Her yıl aynı şiirler, konuşmalar, türküler, tiyatral gösteriler yapılır. Çevrede bayrak, resim, fotoğraf gibi benzer semboller her yıl asılıdır. Olayları yeniden canlandıran tiyatro gösterileri de yapılır. Töreni düzenleyenler ve izleyenler aynı alanda yüz yüzedir. Törende bir farklılık yapılmaya çalışılsa, yadırganır ya da ayıplanır.
Ulusal liderlerin anıt mezarları, onların büst, heykel ve somut anı miraslarının bulunduğu geniş mahaller; stadyumlar, bayraklar, çiçekler, çelenkler, posterler, değişik dekorlar ve ışıklandırmalarla donatılan yerleşim birimleri, yeni ‘’modern kutsal’ olarak da adlandırılmaktadır (Şişman ve Küçük, 2011:7). Akropol gibi dinsel mabetlerde tanrılara çeşitli adaklar adanıp, hediyeler verilirken; bugün çeşitli anıtların önüne çelenk bırakarak saygı duruşunda bulunulmaktadır. Bugün protokoldekiler, takım elbiseyle resmi törenlere gitmek zorundayken, eski zamanda özel ayin elbiseleri giyilirdi mesela…
Eski zamanlara göre bazı şekilsel farklılıkların bulunması, zihinsel gelişmenin varlığını göstermiyor malesef… Başka bir açıdan bakılacak olursa, insanın bu “gelişme” adı verilen zihinsel ilerlemeyi illaki de yaşaması gerekmiyor aslında. Yani, törenler ayinlere benzediği için terk mi edilmelidirler? Tabi ki hayır. Ancak, modern insan, aslında düşündüğü gibi çok da “modern” olmadığını kabul etmeli sadece… Geçmiştekileri ve kendini benzemeyenleri küçük görmeyi bırakmalı. Çünkü kendi davranışları da aslında küçük gördüklerinin farklı bir tezahürü… İlkel olanın her zaman kötü olmayacağı da kabul edilmeli! Kısacası, modern insan artık burnu büyüklük taslamayı bırakmalı!
Dr. Hümeyra Türedi
Yararlanılan Kaynaklar
Kertzer, David, (1988), Rituals, Poltitics and Power, Yale University Press, New Haven&London.
Özbudun, Sibel (1997), Ayinden Törene: Siyasal Iktidarın kurulma ve kurumsallaşma sürecnde Törenlerin İşlevleri, İstanbul:Anahtar Kitaplar.
Rappaport, R.A.(1992), Folklore Cultural Performances and Popular Entertaintments; Ritual, Oxford University Press, New York.
Şişman, Mehmet ve Küçük, Murat (2011), Okul Törenler: Ritüel Yeri Olarak Okul, İstanbul: Pegem Akademi.