Robert Phillipson’un Linguistic Imperialism başlığıyla 1992 yılında yayımladığı kitap akademik camiada büyük yankı yapmıştır. Türkiye’de pek ilgi görmese de Phillipson’un dikkat çektiği noktalar dil öğrenmek isteyen her bireyin önem vermesi gereken hususlardır. Sadece bireylerin değil, devletlerin de yabancı dil öğretimi konusunda uyguladığı politikaları bu görüşler ışığında tekrar gözden geçirmesi faydalı olacaktır.
Phillipson, yabancı dil öğrenimini kapitalizm, dünya hakimiyeti ve kültürel hakimiyet kavramlarıyla ilişkilendirmektedir. Bu bağlamda Johan Galtung ve Antonio Gramsci’den etkilendiği söylenebilir. İngilizceyi temel alarak yazdığı düşünceleri ise şu şekilde özetlenebilir:
- Hâkim dil (İngilizce), diğer diller üzerinde egemenlik kurmaktadır.
- Devletler hâkim dile daha çok kaynak ayırmakta ve öğrenilmesi için alt-yapı hazırlamaktadır.
- Hâkim dil, yerel dile oranla daha prestijlidir ve bu durum toplumda doğallaşmıştır.
- Hâkim dili iyi bilenler ile bilmeyenler arasında aynı ülke sınırları içerisinde eşitsizlik söz konusudur.
- Hâkim dilin öğrenilmesiyle, yerel diller önemsizleşmektedir.
Phillipson, İngilizcenin hakimiyetinin bu şekilde devam etmesi halinde “linguicide” adını verdiği, bir çeşit “dil intiharı”nın yerel diller için gerçekleşeceğini öngörmektedir. Bu yüzden İngilizceyi “lingua frankensteinia” yani “frankeştayn dili” olarak tanımlamaktadır (Phillipson, 2008).
Phillipson, dil emperyalizmini şu şekilde tanımlamaktadır :
Eğer X diliyle ilgili bir maddi yardım alınırken, bu yardım Y dili için alınmıyorsa ve hem X hem de Y dili o ülkede önemli bir yere sahipse, X dili için dil emperyalizminden bahsedilebilir
(Phillipson, 1997: 239).
Ona göre dil emperyalizmi, genel manadaki emperyalizmin bir çeşididir. Bu açıdan bakıldığında, İngilizce çok da masum görünmemektedir. Zira İngilizcenin yaygınlaşması, diğer dillerin ölmesi anlamına gelmektedir.
Phillipson, İngilizcenin “herkesin bilmesi gereken bir dil” olarak afişe edilmesine karşı çıkmaktadır (Phillipson, 1997: 89). Ayrıca İngilizcenin okullarda ve özellikle üniversitelerde hâkim öğretim dili olmasıyla, akademik anlamda Anglo-Saxon olarak tanınan bilimsel geleneğin dünyada hâkim olacağından söz etmektedir. İngiltere ve ABD’nin dünyadaki dil öğrenimini hem siyasal hem de ekonomik açıdan kontrol ettiğini düşünen Phillipson, yabancı dil öğretiminin ekonomik yönüne de dikkat çekmektedir.
Bundan başka, Phillipson, İngilizce bilen ve bilmeyen aynı ülke vatandaşlarının iş bulma ya da itibar görme konusunda eşit olmadığını söylemektedir. Ayrıca yabancı dil öğretimini kontrol eden ABD ve İngiltere’nin dil öğretiminden kazandığı gelir azımsanmayacak derecededir. Ve gelen öğrencilere kendi kültürlerini gösterme fırsatı bulunduğunu da unutmamak gerekir. Dolayısıyla dünyanın Amerikanlaşması ya da McDonaldlaşması sadece internet ya da Hollywood aracılığıyla değil, çocuklara küçük yaşlardan itibaren verilen İngilizce öğretimiyle de ilgilidir. Anne-babaların bilinçsizce İngilizceyi yücelterek, bu dili çocukların zihninde öğrenilmesi gereken dillerde hiyerarşinin en üst noktasındaki dil olarak tanıtması çocukların kendi dillerinden ve kültürlerinden uzaklaşmasına neden olmaktadır. Büyüdüklerinde “küçük bir Amerikalı” gibi davranan yozlaşmış gençlerle karşılaşılması dolayısıyla şaşırtıcı olmayacaktır.
Dr. Hümeyra Türedi
Kaynaklar
Phillipson, Robert (1997). “Realities and Myths of Linguistic Imperialism”. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 3 (18), 231-243.
Phillipson, Robert (2008). “Lingua Franca or Lingua Frankensteinia? English in European Integration and Globalisation”. World Englishes. 27 (2), 250-257.