Beylikler Dönemi mimarisi, Türk mimari gelişiminin tespit edilmesi bakımından oldukça önemli… Ancak Beylikler döneminden günümüze az sayıda eser kaldığını belirtmek gerekir. Bu eserlerden bazılarını, Ankara Etnografya Müzesi’nde görebilirsiniz.
14.yüzyıldan bir mihrap… Ceviz ağacından yapılan mihrap, Nevşehir Ürgüp Taşkapı Camii’ne ait. Yazı, bitkisel ve geometrik bir kompozisyona sahip. Mihrap üzerinde Bakara, Haşr, Ahkaf, Tevbe ve İhlas Surelerine yer verilmektedir.
Yukarıdaki fotoğrafta Nevşehir Ürgüp Taşkınpaşa Camii minberini görmektesiniz. 14.yüzyıla ait bu minberde, çift kanatlı giriş kapısı ile 8 merdiven basamağı yer almaktadır. Giriş kapısının üstünde Kelime-i Tevhid, orta alanda geometrik geçmeler, alt bölümde bitkisel süslemeler, üst kenar boşluklarda rozet motifleri yer alır.
15.yüzyıl başları, Osmanlı Dönemi Amasya-Merzifon Çelebi Sultan Mehmet Mdressi kapı kanadı.
14.yüzyıl Anadolu Selçuklu Dönemi Ankara Ahi Şerafettin Türbesi sandukası. Mezarın üzerine yerleştirilen tabut büyüklüğünde ahşap veya taş sandığa sanduka denir. Nakkaşı, Abdullah bin Mahmut’tur.
Tasavvuf kültüründe sikke ya da taç, dervişlerin başlarını örtmek için giydikleri bir dış kıyafettir. Kültürlere göre bağlama şekilleri ve renkleri değişebilir. Taçların dilimlikleri “ibadeti yenilemeye”, astarı “nura”, pamuğu “sırra”, kubbesi “ermişliğe”, başa konması “hayata”, yere konması “ölüme” işaret eder.
Hırkalar da önleri açık şekilde tasarlanmıştır. “İrade hırkası” ve “teberrük hırkası” olmak üzere ikiye ayrılırlar. İrade hırkası, mürit olanlara giydirilen hırka; teberrük hırkası ise tasavvufa ilgi duyan ancak henüz bir tarikata intisap etmemiş kişilere giydirilen hırkadır. Hırkalarda kullanılan mavi renk semayı, yükselişi, ışıkla karanlığın birleşimini simgelerken, beyaz renk kefeni simgelemektedir.
Bektaşi dergahında teslimiyet manasına gelen “teslimiyet taşı” dervişlerin boyunlarına takılırdı. Teslim taşının iç yüzü batını yani Hz.Ali’yi, dışa bakan yüzü ise zahiri yanı Hz.Muhammet’i temsil eder. 12 köşesi ise 12 imama denk düşer.
Dervişlerin kendilerine verilen yiyecekleri koydukları kap veya çantaya “Keşkül-ü fukara” denir. İki ucundan zincirle bağlıdır ve üzerlerinde geometrik şekiller, insan tasvirleri v bitkisel süslemeler yer alır.
Osmanlı sultanları ve şehzadeler için 3-4 yılda dokunan ayet, hadis ve sembollerle süslü yeleklere “vefkli yelek” denir. Kirli beyaz renkli, gömlek yakalı, sıfır kollu, yeşil, açık ve koyu pembe renklerde daire, kare ve dikdörtgen biçimli şekiller çizilmiş, içlerine siyah ve pembe renkli boya ile kötülüklerden, sıkıntılardan koruduğuna inanılan vefk ve ayetler yazılmıştır.
Mütteka; dervişlerin çile çekme esnasında devamlı uyanık kalmak için çene altlarına yerleştirdikleri bastondur.
Yukarıdaki fotoğrafta görülen duvar kilimi, 20.yüzyıl Osmanlı dönemi’ne aittir. Kars ve Batum sancaklarının kırk yıllık Rus işgalinden kurtuluşu şerefine Kafkas Cephesi kumandanlarına izafeten dokunan ve Bardiz Kilimi olarak adlandırılan eser, Sarıkamış Harekatında Türk ordusunun zaferine inanan ve Rus işgali altında yaşayan yöre insanının, duygularını kilimlere yansıttığının göstergesidir. Kilim Enver Paşa’ya hediye edilmek üzere yapılmış fakat verilememiştir. Kilimin üzerinde meyveler, vazodan çiçekler, bayraklar, ay ve yıldız gibi motifler ile Mühr-ü Süleyman motifi ve kufi karakterli şiir yer almaktadır.
19.yüzyıl Osmanlı Dönemi’ne ait halı seccade. Mihraptan sarkan kandil motifi ışığın ve nurun sembolüdür. Dört kenarı bitkisel motiflerle çevrelenmiştir.
20.yüzyıl Osmanlı Dönemi Kayseri dokumasıdır. Atkı ve çözgüsü Manchester ipindendir. Geleneksel yöntemlerle iplerin hazırlanması zor, vakit alan, maliyetli olduğundan 1908-1909 yıllarında İngiltere’nin Manchester kentinden getirtilen fabrikasyon yün ve pamuk ipliği ile dokumalar yapılmıştır. Madalyon içinde ağaç dalları üzerinde dört adet maymun figürü, köşede aslan figürleri yer almaktadır. Ortadaki geniş bordürün üzerinde bölmeler içinde stilize bitki motifleri vardır. Her iki tarafta da çiçek motiflerinin olduğu bordürleri görebilirsiniz.
19.yüzyıla ait Osmanlı dönemi halı seccade. Kırşehir-Mucur dokumasıdır. Mihrap nişinin her iki tarafında yer alan ibrik motifi saflığın ve temizliğin sembolüdür. Alınlık kısmının üzerinde yer alan motifler uğur, mutluluk ve bereketi temsil eder.
Kaynak: Ankara Etnografya Müzesi
Fotoğraflar: Dr.Hümeyra Türedi